Παράγοντες κινδύνου και συνέπειες της οικονομικής εκμετάλλευσης και της ψυχολογικής κακομεταχείρισης των ηλικιωμένων.

Abstract

Το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας των Ηνωμένων Πολιτειών (NRC) ορίζει την κακομεταχείριση των ηλικιωμένων ως: α) οι εκ προθέσεως ενέργειες που προκαλούν ζημιά η δημιουργούν σοβαρό κίνδυνο βλάβης, εκ προθέσεως η μη, σε έναν ευάλωτο ηλικιωμένο από άτομο που τον φροντίζει είτε από άλλο πρόσωπο που βρίσκεται σε σχέση εμπιστοσύνης με τον ηλικιωμένο, β) την αποτυχία του φροντιστή να ικανοποιήσει τις βασικές ανάγκες του ηλικιωμένου ή να τον προστατέψει από κάθε είδους βλάβη. Γενικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι η συχνότητα εμφάνισης της κακοποίησης των ηλικιωμένων κυμαίνεται μεταξύ 2,6% έως 18,4% ενώ σύμφωνα με προβλέψεις των Ηνωμένων Εθνών (2006) το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί σε 21,4 % έως το 2050. Κάποιοι παράγοντες που έχουν βρεθεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση της κακοποίησης των ηλικιωμένων είναι: α) η διανοητική ικανότητα τους, β) η σωματική τους υγεία, γ) η συναισθηματική κατάσταση του φροντιστή τους μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ποιότητα της φροντίδας που είναι σε θέση να παρέχει (π.χ. ανυπομονησία, δυσαρέσκεια, κατάθλιψη ή μια επιθετική προσωπικότητα, β) Η έλλειψη γνώσεων όσον αφορά την κατάλληλη υγειονομική περίθαλψη ή την άγνοια μπορεί επίσης να αποτελέσει πηγή παραμέλησης ή εγκατάλειψης και, κατά συνέπεια παράγοντα που συντελεί σε κακοποίησης των ηλικιωμένων. Μια σχέση κακοποίησης, οποιασδήποτε μορφής, συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για μακροχρόνια ψυχολογικά προβλήματα και προβλήματα υγείας. Η μορφή που φαίνεται να έχει τις περισσότερες μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες στην υγεία του θύματος είναι η κατάχρηση της άσκησης δύναμης και ελέγχου. Τα θύματα βίας πολύ συχνά έχουν εφιάλτες , διαταραχές ύπνου , υπνηλία σε περίεργες στιγμές , σωματικές διαταραχές, κρίσεις άγχους , χρόνιους πονοκεφάλους και κατάθλιψη. Μακροχρόνια σωματικά και πνευματικά προβλήματα υγείας , άγχους , καρδιακές διαταραχές , πονοκεφάλους , υψηλή πίεση χωρίς εμφανή οργανική αιτία μπορεί να είναι ένδειξη κακοποίησης. Μια από τις πιο συχνές συνέπειες είναι ότι θεωρούν τους εαυτούς τους υπεύθυνους για την κακοποίηση που βίωσαν, νιώθουν ανίκανοι να αλλάξουν την υπάρχουσα κατάσταση και καταλήγουν να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. 6 Έρευνες έχουν δείξει ότι , στην περίπτωση της ψυχολογικής βίας , ο κίνδυνος για σωματική ασθένεια όπως καρδιοπάθειες , υψηλή πίεση , διαβήτη , καρκίνο , αρθρίτιδα ήταν τρεις φορές αυξημένος. Η κακοποίηση των ηλικιωμένων έχει αναγνωριστεί παγκόσμια ως ένα σημαντικό πρόβλημα και αποτελεί προτεραιότητα της Ε.Ε. Ωστόσο, η πληροφόρηση για την κακοποίηση των ηλικιωμένων είναι ανεπαρκής. Τα υπάρχοντα στοιχεία βασίζονται κυρίως σε αναφορές συγγενών ή φροντιστών και όχι σε αναφορές των ίδιων των ηλικιωμένων. Η έλλειψη έγκυρων στοιχείων για την κακοποίηση των ηλικιωμένων είναι εμφανής σε πολλές χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, έχουν πραγματοποιηθεί πολύ λίγες έρευνες για την κακοποίηση των ηλικιωμένων. Μια από τις μελέτες αυτές είναι η ευρωπαϊκή μελέτη ABUEL (2010) που είχε ως στόχο μεταξύ άλλων να (α) παρέχει στοιχεία για την έκταση και τη μορφή της κακοποίησης των ηλικιωμένων, (β) να μελετήσει τους παράγοντες που συμβάλλουν στην κακοποίηση τους και (γ) να εξετάσει τις συνέπειες της κακοποίησης στην υγεία και ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων. Η μελέτη ABUEL συγκέντρωσε στοιχεία σε 7 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ισπανία, Ιταλία, Γερμανία, Ελλάδα, Λιθουανία, Πορτογαλία, Σουηδία) με βάση ειδικά σταθμισμένα εργαλεία και μεθόδους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, ανάμεσα στις 7 χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, η Ελλάδα έρχεται 6η στη συχνότητα εμφάνισης της ψυχολογικής κακοποίησης των ηλικιωμένων, Τρίτη στη συχνότητα εμφάνισης της σωματικής κακοποίησης, πρώτη, μαζί με την Ιταλία, στη συχνότητα εμφάνισης της σεξουαλικής κακοποίησης των ηλικιωμένων και Τρίτη στη συχνότητα εμφάνισης της οικονομικής εκμετάλλευσης . Επιπρόσθετα, σύμφωνα πάντα με τα αποτελέσματα της έρευνας, στην Ελλάδα, σε όλα τα είδη της κακοποίησης/ κακομεταχείρισης ( ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική και οικονομική) η συχνότητα εμφάνισης της κακοποίησης είναι μεγαλύτερη στις γυναίκες από ότι στους άντρες. Στην Ελλάδα παρόλο που το ποσοστό των ηλικιωμένων αγγίζει το 20% του γενικού πληθυσμού, δεν υπάρχουν δημοσιευμένες μελέτες που να εκτιμούν το μέγεθος του προβλήματος της κακοποίησης και εκμετάλλευσης των ηλικιωμένων. Η παρούσα μελέτη θα φωτίσει το φαινόμενο της κακοποίησης και εκμετάλλευσης των ηλικιωμένων και θα συμβάλει στην αναγνώριση των ατόμων εκείνων που παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο να δεχτούν κάποιας μορφής κακοποίηση/ εκμετάλλευση. Αυτό με τη σειρά του θα συμβάλει στο σχεδιασμό παρεμβάσεων για την προστασία των υποψήφιων θυμάτων και κατ’ επέκταση για την πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου.