Συμβολή βοτάνων στην κρητική διατροφή: Δίκταμο, φασκόμηλο, θυμάρι.

Abstract

Η διαιτητική θεωρεί τη μεσογειακή δίαιτα ως τρόπο ζωής που χαρίζει υγεία. Ήδη πρώτος ο Ιπποκράτης διαπίστωσε τη σχέση διατροφής-υγείας: «Αν οι άνθρωποι ζούσαν και τρέφονταν σωστά, δεν θα υπήρχαν αρρώστιες». Τα λειτουργικά τρόφιμα είναι αυτά που εντασσόμενα σε μια σωστή διατροφή προσφέρουν ιατρικό όφελος, αφού βοηθούν στην: α) Ομαλή λειτουργία (φυσιολογία) του οργανισμού. β) Πρόληψη ασθενειών (καρκίνος, διαβήτης, στεφανιαία νόσος, υπέρταση), λόγω ύπαρξης προστατευτικών ουσιών σε αυτά. Τα λειτουργικά τρόφιμα περιέχουν ουσίες που λέγονται φυτοχημικά. Είναι χημικές ενώσεις με βιολογικά ενεργό ρόλο, βρίσκονται σε κάποια φυτικά τρόφιμα, και θεωρούνται ωφέλιμα στην υγειά του ανθρώπινου οργανισμού. Μπορούν να απομονωθούν και να χρησιμοποιηθούν στη βιομηχανία, μερικές από αυτές τις ενώσεις είναι: καροτινοειδή, φλαβονοειδή, σουλφίδια, φυτοοιστρογόνα. Συνήθη λειτουργικά τρόφιμα της Μεσογειακής διατροφής είναι το γάλα (προϊόντα που περιέχουν ασβέστιο), οι ξηροί καρποί (αμύγδαλα, καρύδια κλπ) και το φυτικό τσάι από αυτοφυή βότανα. Ένας παρόμοιος όρος, ίσως πιο σωστός για τα βότανα είναι ότι περιέχουν «διατροφο-φαρμακευτικά», δεδομένου ότι γενικότερα διατροφο-φαρμακευτική είναι η τεχνική της αξιοποίησης των «τροφοφαρμάκων» (nutriceuticals), που διαθέτουν κάποια συγκεκριμένη και ειδική φυσιολογική /φαρμακευτική ιδιότητα. Τα τροφοφάρμακα είναι γνωστά και ως τρόφιμα για εξειδικευμένη χρήση στην υγεία (FOSHU, Foods for Specified Health Use). Στην Κρήτη, με τη «Μελέτη των επτά χωρών» βρέθηκε ότι η θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα και καρκίνους ήταν μικρότερη από άλλες περιοχές, λόγω και της συστηματικής χρήσης τροφίμων που δρούσαν ως «τροφοφάρμακα», ανάμεσα σε αυτά το δίκταμο, το φασκόμηλο και το θυμάρι. Ενδεχομένως τα τροφοφάρμακα έχουν θετικές επιδράσεις στην υγεία, όμως η τεκμηρίωση αυτών των επιδράσεων πρέπει να προηγείται και στη συνέχεια τα πλεονεκτήματα των τροφίμων αυτών να κοινοποιούνται στον κόσμο. Τα ενδημικά και/ή αυτοφυή βότανα που έχουν δειχθεί από την έρευνα των Lionis et al. (Lancet, 352: 1987-1988, 1998) αλλά και άλλες έρευνες ως ενδιαφέροντα στην διατροφοφαρμακευτική είναι τα είδη Origanum dictamnus (δίκταμο), Origanum vulgare (ρίγανη), Origanum majorana (μαρτζοράνα), Coridothymus capitatus (θύμος ή θυμάρι), Satureja thymbra (θρύμπα), Salvia pomifera (Κρητικό φασκόμηλο), Salvia fruticosa (Ελληνικό φασκόμηλο), Mentha pulegium (μέντα ή φλισκούνι), Mentha spicata (δυόσμος), Matricaria recutita (χαμομήλι) κ.λπ. Τα βότανα που θα αναλυθούν παρακάτω είναι το δίκταμο, το φασκόμηλο και το θυμάρι. Θα γίνει, ενημέρωση για την φυσιολογία/χημεία, μηχανισμούς δράσεις των βοτάνων κ.λπ., μέσω σύγχρονης επιστημονικής βιβλιογραφίας. Ακόμα διάκριση του αναμενόμενου από το φημολογούμενο όφελος, αποφυγή των καταγεγραμμένων παρενεργειών, αναγνώριση - συλλογή αυτοφυών φυτών, ποιότητα και καθαρότητα των αναφερόμενων βοτάνων.

Dietetics considers Mediterranean diet as a lifestyle that offers health. Already Hippocrates first noted the diet-health relationship: "If people lived and fed properly, there would be no disease." Functional foods are elements of a healthy diet that help: a) Smooth function (physiology) of the organizm. b) Prevention of diseases (cancer, diabetes, coronary artery disease, hypertension), due to the presence of protective substances in them. Functional foods contain substances called phytochemicals; chemical compounds with biologically active role, beneficial to the health of the human body. They can be isolated and used in industry; some of these compounds are: carotenoids, flavonoids, sulphides, phyto-estrogens. Usual functional foods of the Mediterranean diet are milk (products that contain calcium), nuts (almonds, walnuts etc) and teas from wild herbs. A similar approach, perhaps more correctly about herbs, is that they contain "nutrition-pharmaceuticals” or “nutriceuticals”, with some specific physiological / pharmacological properties. Nutriceuticals are known as food for specialized health use (FOSHU, Foods for Specified Health Use). In Crete, the "Study of the seven countries" found that mortality from cardiovascular diseases and cancers were lower than other regions, due to the systematic use of food that acted as "nutriceuticals", among them dittany, sage and thyme. Many neutriceuticals have positive health effects, but the documentation of these effects must be preceded and then the benefits of these foods must be notified in the world. The endemic and/or wild herbs that have been shown by the research of Lionis et al. (Lancet, 352: 1987-1988, 1998) as well as other researchers, to be important as neutriceuticals are: Origanum dictamnus (dittany), Origanum vulgare (oregano), Origanum majorana (martzorana), Coridothymus capitatus (thyme or thyme), Satureja thymbra (thrympa), Salvia pomifera (Cretan sage), Salvia fruticosa (Greek sage), Mentha pulegium (mint or pennyroyal), Mentha spicata (spearmint), Matricaria recutita (chamomile), etc. The herbs that will be further discussed below is dittany, sage and thyme. Information about the physiology / chemistry, mechanisms of action of herbs, etc., will be presented, through modern scientific literature; including discrimination of legendary from real benefits, avoidance of reported adverse reactions, recognition - collection of wild plants, quality and purity of the specific herbs.