Η τεφρά σήψη της αμπέλου και τρόποι αντιμετώπισης της.

Abstract

Η καλλιέργεια της αμπέλου είναι από τους αρχαιότερους κλάδους της Γεωργίας και ήταν από τους πιο εκτιμούμενους κλάδους της αρχαίας Ελληνικής γεωργίας. Η εξελικτική διαφοροποίηση των ποικιλιών της αμπέλου καθώς και η επιλογή τους από τον άνθρωπο, συνέβαλαν στην απομόνωση και διάδοση ορισμένων ποικιλιών, των οποίων τα σταφύλια ήταν κατάλληλα, λόγω των οργανοληπτικών τους ιδιοτήτων (μέγεθος τσαμπιού, μέγεθος ράγας κ.λπ.) και της εποχής ωρίμασης για νωπή κατανάλωση. Από τις αρχές του 19ου αιώνα διαδόθηκε στις βόρειες χώρες της Ευρώπης η θερμοκηπιακή καλλιέργεια επιτραπέζιων σταφυλιών, για εμπορικούς σκοπούς. Εξαιτίας της οικονομικής ακμής των χωρών αυτών, η θερμοκηπιακή καλλιέργεια αμπελιών άρχισε να προσλαμβάνει εμπορική μορφή. Η με την ευρύτερη έννοια εμπορική διάκριση των επιτραπέζιων σταφυλιών παρατηρείται στις αρχές του 2ου αιώνα. Στη χώρα μας, η συστηματική καλλιέργεια της αμπέλου για παραγωγή επιτραπέζιων σταφυλιών και η εμπορία τους στις αγορές του εσωτερικού και του εξωτερικού χρονολογείται από το 1890 περίπου και αναπτύχθηκε πρώτα στην περιφέρεια Ηρακλείου Κρήτης με την καλλιέργεια Ραζακί και Ταχτά. Η άμπελος καλλιεργείται στη χώρα μας από τα μέσα της 3ης χιλιετηρίδας π.Χ. και αποτελεί μία από τις πιο δυναμικές καλλιέργειες της ελληνικής γεωργίας. Οι σημερινές συνθήκες καλλιέργειάς της χαρακτηρίζονται δύσκολες, λόγω της μικρής έκτασης των αμπελοτεμαχίων, της περιορισμένης εκμηχάνισης, της ανησυχητικής εξάπλωσης των διαφόρων εχθρών και ασθενειών. Οι ζημιές που σημειώνονται κάθε χρόνο στην αμπελοκαλλιέργεια από τις μυκητολογικές ασθένειες (ωίδιο, περονόσπορος, τεφρά σήψη, φόμοψη, ευτυπίωση, ίσκα κ.ά.) είναι μεγαλύτερες σε σύγκριση με τις άλλες ασθένειες της αμπέλου. Στο παρελθόν η τεφρά σήψη είχε συχνά καταστρεπτικά αποτελέσματα στην παραγωγή του αμπελιού. Σήμερα, η ύπαρξη στο εμπόριο κατάλληλων μυκητοκτόνων με θεραπευτικές ιδιότητες, καθώς και η εφαρμογή εντατικών προγραμμάτων καταπολέμησης, έχουν περιορίσει σημαντικά τη σημασία αυτών των ασθενειών. Το γένος Botrytis δημιουργήθηκε από τον Michelis το 1729. Από τότε έχει γίνει πολύ γνωστό σαν μια ομάδα μυκήτων που προκαλεί σοβαρές ασθένειες. Το σπουδαιότερο είδος από φυτοπαθολογική άποψη είναι το είδος Botrytis cinerea που προκαλεί την τεφρά σήψη και προσβάλλει σχεδόν όλα τα καλλιεργούμενα είδη φυτών. Η τεφρά σήψη είναι μία από τις πιο διαδεδομένες στον κόσμο ασθένεια της αμπέλου. Στα αμπέλια εμφανίζεται σε όλες τις χώρες του κόσμου· όμως οι ζημιές που προκαλεί διαφέρουν πάρα πολύ από χώρα σε χώρα και από περιοχή σε περιοχή. Προσβάλλει κυρίως τα σταφύλια λίγο πριν την ωρίμασή τους. Η εν λόγω προσβολή έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οινοποίηση και στην ποιότητα του κρασιού γιατί επηρεάζει τη ζύμωση. Η τεφρά σήψη μπορεί να απειλήσει και ολόκληρη την καλλιέργεια, ειδικά όταν σημειωθούν αρκετές και παρατεταμένες βροχοπτώσεις το φθινόπωρο, πριν από τη συγκομιδή. Επιπλέον, προκαλεί απώλειες στην παραγωγή, μετασυλλεκτικά, κατά τη μεταφορά και αποθήκευση των σταφυλιών. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι ο μύκητας Botrytis cinerea ευθύνεται για την ασθένεια «ευγενή σήψη» (noble rot) των σταφυλιών, που προκαλείται κάτω από ορισμένες κλιματολογικές και εδαφικές συνθήκες, η οποία προσδίδει στο παραγόμενο κρασί ιδιαίτερες ιδιότητες, για το λόγο αυτό είναι και ιδιαίτερα επιθυμητή η ασθένεια αυτή στην οινοποιία. Η τεφρά σήψη προσβάλλει όλα τα πράσινα υπέργεια μέρη της αμπέλου (φύλλα, οφθαλμούς, εκπτυσσόμενους βλαστούς, κληματίδες, στρωματωμένα ή μη μοσχεύματα και ιδιαίτερα στις ράγες).Οι προσβολές των φύλλων σπάνια έχουν μεγάλη σπουδαιότητα. Τα προσβεβλημένα φύλλα, όταν η ατμόσφαιρα είναι υγρή, καλύπτονται, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από επίχρισμα τεφρού χρώματος (γκρίζα εξάνθηση) που αποτελείται από τις καρποφορίες του μύκητα. Στη συνέχεια τα φύλλα νεκρώνονται και συστρέφονται στην περιφέρεια της κηλίδας. Οι προσβολές του αμπελιού από την τεφρά σήψη αρχίζουν από την εκβλάστηση των οφθαλμών, εάν επικρατεί υγρός και ψυχρός καιρός. Οι οφθαλμοί που μόλις έχουν αναπτυχθεί και οι νεαροί βλαστοί προσβάλλονται ευκολότερα. Οι κληματίδες προσβάλλονται σπανιότερα από τα φύλλα, εφ´ όσον είναι ζωηρές Η κυριότερη προσβολή στους βότρεις είναι δυνατόν να παρατηρηθεί είτε νωρίς την άνοιξη πριν την άνθηση ή το φθινόπωρο λίγο πριν την ωρίμαση των σταφυλιών. Ο μύκητας Botrytis cinerea ανήκει στην οικογένεια Moniliaceae της τάξης Moniliales των Αδηλομυκήτων και σχηματίζει κονιδιοφόρους που στην κορυφή τους φέρουν υαλώδη, ωοειδή-σφαιρικά κονίδια κατά κεφαλές υπό μορφή βότρυος. Ο μύκητας διαχειμάζει στα υπολείμματα της καλλιέργειας εντός του αμπελώνα ή πάνω στο πρέμνο με τη μορφή σκληρωτίων, τα οποία είναι πολύ ανθεκτικά. Για τη σωστή αντιμετώπιση της τεφράς σήψης συνιστάται ο συνδυασμός καλλιεργητικών μέτρων και χημικής καταπολέμησης, που βασικά αποσκοπούν στην προληπτική αντιμετώπιση της ασθένειας. Η χρήση αποτελεσματικών μυκητοκτόνων την κατάλληλη εποχή μπορεί να εξασφαλίζει ικανοποιητική καταπολέμηση της τεφράς σήψης. Τα μυκητοκτόνα που συνιστώνται για την καταπολέμησή της ανήκουν είτε στα Οργανικά, ή στα Διασυστηματικά ή στα Ειδικής δράσεως της ομάδας των δικαρβοξιμιδικών. Τα διάφορα μυκητοκτόνα μέχρι σήμερα έχουν παίξει ρόλο καταλυτικό στην αντιμετώπιση του B. cinerea. Η εμφάνιση, όμως, ανθεκτικότητας σε δύο ομάδες μυκητοκτόνων (βενζιμιδαζολικά και δικαρβοξιμιδικά) που είναι τα πιο αποτελεσματικά για την καταπολέμηση του παθογόνου δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα στη χημική καταπολέμηση της ασθένειας. Συμπερασματικά, η χημική καταπολέμηση των ασθενειών του αμπελιού έχει δώσει μέχρι σήμερα ικανοποιητικά αποτελέσματα. Όμως, ο μεγάλος αριθμός των επεμβάσεων με φυτοφάρμακα, συχνά άσκοπα, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στον παραγωγό, τον καταναλωτή και το περιβάλλον και παράλληλα αυξάνει το κόστος παραγωγής. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες προκειμένου να αποφευχθεί η χημική καταπολέμηση, καθότι φαίνεται να εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για τον άνθρωπο αλλά και ταυτόχρονα επειδή ο έλεγχος της ασθένειας με τη χημική καταπολέμηση δεν είναι απόλυτα επιτυχής. Έτσι, γίνονται προσπάθειες αντικατάστασης της χημικής καταπολέμησης είτε με τη βιολογική καταπολέμηση ή με την ολοκληρωμένη καταπολέμηση. Η βιολογική καταπολέμηση απαιτεί την καθολική αντικατάσταση των χημικών εισροών με φυσικές εισροές και με πολύ περισσότερη ανθρώπινη εργασία, καθώς επίσης και πολύ περισσότερη γνώση. Τα βιολογικά προϊόντα είναι απαλλαγμένα από χημικές ουσίες (λιπάσματα, φυτοφάρμακα κ.ά.) και απευθύνονται σε περισσότερο απαιτητικούς καταναλωτές. Η Ολοκληρωμένη Διαχείριση περιλαμβάνει την πρόληψη και τον έλεγχο εχθρών και ασθενειών και την αντιμετώπιση των ζιζανίων με τη χρήση όλων των διαθέσιμων βιολογικών, χημικών, καλλιεργητικών και άλλων μεθόδων με σκοπό την επικερδή και αποτελεσματική παραγωγή, που δεν διαταράσσει την ισορροπία της φύσης και προστατεύει το περιβάλλον. Η Ολοκληρωμένη καταπολέμηση αποσκοπεί στη μείωση των δυσμενών επιδράσεων της χημικής καταπολέμησης και στην παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας, με τα λιγότερα δυνατόν τοξικά υπολείμματα και με την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση του περιβάλλοντος από αυτά. Παράλληλα, στοχεύει στη διατήρηση της βιολογικής ισορροπίας στη φύση, στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην προστασία της υγείας του καταναλωτή. Ο συχνός έλεγχος στην καλλιέργεια είναι αποφασιστικής σημασίας για την ορθολογική αντιμετώπιση των προβλημάτων φυτοπροστασίας.

The cultivation of the vine is one of the most ancient fields of agriculture and it was a highly appreciated field of the ancient Greek agriculture. The evolving differentiation of the varieties of the vine as well as their use by humans, contributed to the selection and spread of certain varieties whose grapes were suitable, due to their organoleptic properties (size of bunch, size of the grape etc.) and the repaining period for fresh consumption. The green house cultivation edible grapes for commercial purposes was spread too the northern countries of Europe at the beginning of the 19th century. Owing to the financial prosperity of these countries, the green house cultivation of the vine started taking a commercial form. Nevertheless, the commercial distinction of the edible grapes, in its wider meaning, takes place at the beginning of the 2nd century. In our country the systematic cultivation of the vine for the production of edible grapes and their trade to the local and overseas markets is dated back to 1890 and it was first developped in the area of Heraklion in Crete with the cultivation of Razaki and Tahta. The vine has been cultivated in our country since the midddle of 3000b.C. and constitutes one of the most dynamic cultivation of the Greek agriculture. Nowday, its cultivation conditions are considered hard because of the small size of the vine yards, the limited ploughing systems the warring spread of various insects and diseases. The damages that occur every year in the vinefrom the fungal diseases (powdery mildew, downy mildew, bunch grape fruit rot, phomopsis of grape, eutypa, apoplexy etc.) are bigger in comparison with the other diseases of the vine. In the past, bunch grape fruit rot had frequently a devasting impact on the production of the vine. Today, the existance of appropriate fungicide with healing qualities as well as the application of intensive proggramms against diseases, have signifficantly reduced the damage of these diseases. The gene Botrytis was created by Michelis in 1729. Since then, it has been widely known as a group of fungies which causes serious diseases. The most important species from a phytopathological aspect is the Botrytis cinerea which causes bunch grape fruit rot and affects almost all kinds of the cultivable plants. Bunch grape fruit rot is one of the most wider spread diseases of the vine. It occurs to the vines of all the countries of the world although the damages that it causes are very different from country to country and from region to region. It mainly affects the grapes a little while before their repaining. The above infection has a negative impact on the wine making and on the quality of the wine because it affects the breuing. Bunch grape fruit rot can even threaten the whole crop especially when intensive and prolonged rain fall occurs in autumn just before the harvest. Moreover, it brings about losses in the production after harvest and during the transportation and storage of the grapes. A particularly interest fact is that the fungus Botrytis cinerea is responsible for the disease of the grapes called, noble rot which appears under certain climate and soil conditions. This disease gives specific qualities to the produced wine and for this reason it is especially diseared in the winning process. Bunch grape fruit rot infects all the green, aaerial parts of the vine (leaves, buds, shoots, arms, stratified arms or non-stratified and especially at berries) . the infection of the leaves are rarely of high importance when the envirronment is humid, the infected leaves are covered, in a very short period with a film of gray colour (gray rach) which consists of the fruiting bodies of the fungus. Later, the leaves go dead and turn towards the outline of the stain. The infection of the vine from bunch grape fruit rot start with the blossoming of the speks if the weather is humid and cold. More asily affected are the young eyes and the young stems. The grapes vine are infected more rarely than the leaves as long as they are lively. The main infection on the grapes can be noticed either early in spring before bloom or in automn just before the repaining of the grapes. The fungus Botrytis cinerea belongs to the family Moniliaceae of the range Moniliales of Adylomycetes and it forms conidiophores which bear on their summit glass-like, egg-round speks in the shape of grape. The fungus overgrows in the ressidues of the crop inside the vineyard or on each grape vine in the form sclerotia, which are very ressistant. For the right dealing and cure of the bunch grape fruit rot the combination of cultivating measures and chemical attack is recommended. These methods bassically aim at the preventive dealing of the disease. The use of effective fungicide in the appropriate season can insure satisfactory ellimination of τεφράς σήψης. The recommended fungicides belong either to the Organics or Systemic or Special Action of the group Diocarbamide. Various fungicides have up to now played a significant role in the fight against Botrytis cinerea. The appearance though of ressistance in two groups of fungicide which are the most effective for the elimination of the fungus creates a serious problem in the chemical treatment of the disease. In conclussion, the chemical fight against the diseases of the vine have up to now given very satisfactory results. Nevertheless, the grate usage of fungicides, many times unecessarely, causes serious problems to the producer, the consumer and the environment and at the same time increases the cost of production. Over the last years, there have been grate effords to avoid chemical usage as not only does it bearimmens dangers for the humans but also because the control of the disease in this chemical way is not totally succesfull. So, effords are being made to replace chemical means either with biological or total means. The biological means require the total replacement of chemical influxes with natural inflaxes and with much more human labour and much more knowledge, as well. Biological products are free from chemical substances (firtylizers, pesticides etc.) and refer to the more demanding consumer. The total handling includes the prevention and control of pests and diseases as well as the fight against wides by means of all the available biological, chemical cultivating and other methods, whichaim a profitable and effective production which does not disturb the balance of Nature and protects the environment. The total handling has set its sights on the decrease of the negative consequences of chemical usage and the production of high quality products with as few as possible toxic ressidues and with the least possible negative impact on the environment. Simultaneously, its target is the conservation of biological balance in Nature, the protection of the environment as well as the protection of the consumer's health. The frequent control in the cultivation is of utmost importance for the orthological handling of the problems of plant protection.