Εναλλακτικές μορφές θεραπείας: το ιχνογράφημα ως μέσο έκφρασης συναισθημάτων ατόμων με νοητική υστέρηση.

Abstract

Η εικαστική θεραπεία ή εικαστική ψυχοθεραπεία ή αλλιώς Art Therapy είναι μια διεθνώς αναγνωρισμένη πρακτική προσέγγισης για την αναγνώριση, διάγνωση, θεραπεία και ψυχομετρική ανάλυση ατόμων (νευροτυπικά άτομα αλλά και με αναπηρίες ή ψυχιατρικές διαταραχές) κάθε ηλικιών (Deaver, 2020). Το ιχνογράφημα είναι το κύριο εργαλείο που χρησιμοποιεί η εικαστική θεραπεία και αποτελεί ένα διεπιστημονικό εργαλείο για πολλές ειδικότητες των κοινωνικών επιστημών και των επαγγελμάτων υγείας. Στη συγκεκριμένη ερευνητική μελέτη εστιάζουμε στον ενήλικο πληθυσμό Ατόμων με Νοητική Υστέρηση (ΑμεΝΥ), καθώς οι αρχές της συναισθηματικής νοημοσύνης, που βασίζεται κατ’ ουσίαν το ιχνογράφημα, εξυπηρετούν αυτήν την ιδιαίτερη πληθυσμιακή ομάδα (Γκλύν & Σίλκ, 1997), μιας και η εκφορά λόγου, η δόμηση σκέψης και οι αντιληπτικές ικανότητες πολλές φορές βρίσκονται σε αντίστοιχο αναπτυξιακό στάδιο με αυτό της παιδικής ηλικίας (Sander, 2011). Στη συγκεκριμένη ερευνητική μελέτη συμμετείχαν άτομα με νοητική υστέρηση (ΑμεΝΥ), τα οποία παρακολουθούν το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης του Συλλόγου Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων ΑμεΝΥ «Η Ροδαυγή». «Η Ροδαυγή» είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο που ανήκει στην κατηγορία των Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου (Ν. Π. Ι. Δ. ). Αποτελείται από γονείς, συγγενείς και φίλους/ες Ατόμων με Νοητική Υστέρηση. Σκοπός της συγκεκριμένης ερευνητικής μελέτης είναι η διερεύνηση της συσχέτισης του ιχνογραφήματος (arttherapy) και της έκφρασης του συναισθήματος της πληθυσμιακής ομάδας των ενήλικων Ατόμων με Νοητική Υστέρηση (ΑμεΝΥ). Τα ερευνητικά ερωτήματα αφορούν στη συσχέτιση της χρήσης του ιχνογραφήματος με την έκφραση συναισθήματος, το είδος του συναισθήματος που δημιουργείται και η διάρκειά του, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται στο ιχνογράφημα. Η ερευνητική μελέτη βασίζεται στην ποιοτική ερευνητική μεθοδολογία, μέσω 4 μελετών περίπτωσης. Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η ημιδομημένη συνέντευξη, το ιχνογράφημα και η παρατήρηση. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο ημερήσιο πρόγραμμα του συλλόγου «η Ροδαυγή». Στην έρευνα συμμετείχαν 4 άτομα (ηλικίας από 18 και άνω), 2 με μέτρια ΝΥ και 2 με ελαφρά ΝΥ. Η διαδικασία της έρευνας πραγματοποιήθηκε στις 29Ιουνίου2021 και διήρκησε 1 ώρα και 15 λεπτά. Τα κυριότερα συμπεράσματα της έρευνάς μας είναι πως τα ΑμεΝΥ του δείγματός μας πράγματι εξέφρασαν συναισθήματα μέσα από το ιχνογράφημα. Η έκφραση των συναισθημάτων στο ιχνογράφημα αποτυπώθηκε μέσα από τον τρόπο με τον οποίο σχεδίασαν και χρωμάτισαν τα άτομα αυτό που τους ζητήθηκε από εμάς, το οποίο επιβεβαιώθηκε με τον τρόπο με τον οποίο χρωμάτισαν, μίλησαν και εκφράστηκαν για τα σχέδιά τους κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων. Όλες οι περιπτώσεις εξέφρασαν στις συνεντεύξεις τους τα χαρούμενα συναισθήματα της εικόνας και απέκρυψαν τα αρνητικά. Επίσης, αναδείχθηκε η χρησιμότητα του ιχνογραφήματος ως μία επιπρόσθετη προσέγγιση που μπορεί να αποκαλύψει στοιχεία και συμβάντα για τα ΑμεΝΥ, που αδυνατούν ή δεν θέλουν να το κάνουν μέσω της λεκτικής επικοινωνίας, για την έκφραση και αποτύπωση των συναισθημάτων τους.

Art therapy or art psychotherapy is an internationally recognized practice approach for the identification, diagnosis, treatment and psychometric analysis of people (neurotypical people but also with intellectual disabilities or psychiatric disorders) of all ages (Deaver, 2020). Drawing or sketching is the main tool used by art therapy; as it is regarded an interdisciplinary tool for many professionals in the fields of social sciences and health. This research is focused on adults with Intellectual Disabilities, as the principles of emotional intelligence are essentially based on our tool, sketch, that serves this particular population group (Glyn & Silk, 1997); since some mental processes and perceptual skills are often at a similar developmental milestone to that of a preschooler (Sander, 2011). In this particular study the participants are young adults with intellectual disabilities that attend the educational programme of the Association of Parents, Legal Guardians and Friends of people with intellectual disabilities, named “Rodavgi”. It is a Non Profit NGO belonging to the category of Legal Entities under Private Law and consist of parents, relatives and friends of People with Intellectual Disabilities. The purpose of this research study is to investigate the correlation between art therapy and the expression of emotions of the population group of adults with intellectual disabilities. The research questions concern the correlation between sketch and emotions. We analyze the expression of emotions with the help of the drawings, the types of emotions that is created and their duration. The study is based on a qualitative research methodology through 4 case studies. The research tools used were semi-structured interviews, drawings/sketches and observation. The research was carried out in the daily educational program of the association "Rodavgi". The study involved 4 people (aged 18 and over), 2 with moderate intelligence quotient and 2 intelligence quotient. The research process took place on June 29, 2021 and lasted 1 hour and 15 minutes. The main conclusions of our research are that people with intellectual disabilities of our sample actually expressed emotions through their drawings. The expression of emotions in the sketch was captured through the way the individuals designed and colored what we asked them to do, which was confirmed by the way they colored, talked and expressed themselves about their drawings during the interviews. All the cases in their interviews were more than eager to talk about the happy feelings of the image that they had just sketched and tried to hide or pretend that the negative ones were nonexistent. This fact underlines the importance of the sketch as an additional approach that can reveal facts and events about people with intellectual disabilities hereon, who are unable or unwilling to express themselves through verbal communication.